Việt Nam là một trong những quốc gia nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa. Vốn đã quen với những cơn mưa lớn, bão mạnh hay đợt nắng nóng ngắn ngày. Tuy nhiên, những năm gần đây, các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra với tần suất dày đặc hơn, mức độ khốc liệt hơn và quan trọng nhất là khó lường hơn rất nhiều. Điều đó khiến người dân không chỉ bất ngờ mà còn phải đối mặt với thiệt hại lớn về cả kinh tế và sinh mạng.
Từ những cơn bão hiếm khi đổ bộ miền Tây Nam Bộ, cho đến nhiệt độ cao nhất trong lịch sử hay lũ lụt nhấn chìm hàng tỉnh thành. Thời tiết đang gửi đến một thông điệp rõ ràng rằng: “Tôi đang thay đổi”. Vậy đâu là những hiện tượng thời tiết cực đoan đáng nhớ nhất từng xảy ra tại Việt Nam? Và liệu chúng có khả năng lặp lại trong tương lai gần?
Bão Linda năm 1997 – Cú sốc chưa từng có tại miền Tây Nam Bộ
Vào đầu tháng 11 năm 1997, khi mùa bão ở miền Trung và miền Bắc gần như đã kết thúc, người dân miền Tây vẫn tin rằng mình sống ở một vùng “an toàn với bão”. Nhưng rồi bão Linda xuất hiện, đổ bộ trực tiếp vào Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng – nơi hạ tầng phòng chống bão gần như không có. Với sức gió mạnh cấp 11–12, cơn bão gây ra sóng lớn, nhấn chìm hàng chục nghìn tàu cá và khiến hơn 3.000 người thiệt mạng hoặc mất tích.
Đây được xem là một trong những thảm họa thời tiết gây chấn động nhất trong lịch sử khí tượng Việt Nam. Nhiều chuyên gia sau đó đã cảnh báo rằng Linda là minh chứng rõ rệt cho việc bão có thể thay đổi đường đi và tập trung vào những khu vực từng được cho là “bình yên”.
Nhiệt độ 44,2°C tại Hương Khê năm 2019 – Kỷ lục chưa từng có
Hè năm 2019, thời tiết tại huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh, nhiệt độ đo được lên đến 44,2°C – mức cao nhất từng ghi nhận trong lịch sử quan trắc khí tượng ở Việt Nam. Dưới cái nắng gay gắt này, người dân cảm nhận rõ sự ngột ngạt, các hoạt động ngoài trời bị ngưng trệ, cây trồng chết khô, vật nuôi kiệt sức và nguy cơ cháy rừng luôn ở mức báo động đỏ.
Nhiều chuyên gia khí tượng cho rằng, đây không còn là nắng nóng thông thường mà là hệ quả trực tiếp từ biến đổi khí hậu, khiến nền nhiệt toàn vùng vượt ngưỡng chịu đựng. Nếu các xu hướng hiện tại tiếp tục, không loại trừ khả năng các mức nhiệt cao hơn sẽ tiếp tục được thiết lập trong tương lai gần, không chỉ ở miền Trung mà còn lan rộng ra các vùng núi phía Bắc và Đồng bằng Sông Cửu Long.
Trận lũ lịch sử miền Trung năm 2020 – Khi cả dải đất hẹp chìm trong nước
Tháng 10 năm 2020, các tỉnh miền Trung như Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Bình và Hà Tĩnh liên tiếp hứng chịu những cơn bão và áp thấp nhiệt đới kéo dài trong nhiều tuần. Lượng mưa được ghi nhận lên đến hàng nghìn milimet, gây ra trận lũ lụt lịch sử khiến hàng chục người thiệt mạng, hàng chục nghìn ngôi nhà bị nhấn chìm và hàng trăm ngàn hecta hoa màu bị phá hủy. Trong ký ức của người dân, chưa bao giờ nước dâng cao và rút chậm đến như vậy. Nhiều khu vực bị cô lập hoàn toàn, việc tiếp cận cứu trợ trở nên vô cùng khó khăn. Các chuyên gia cho rằng hiện tượng này là kết quả của chuỗi xoáy thuận nhiệt đới dồn dập và không khí lạnh từ phía Bắc tràn về, tạo nên “bẫy mưa” gây ngập kéo dài. Khi thời tiết ngày càng khó đoán, khả năng xảy ra những trận mưa lũ bất thường như vậy hoàn toàn không thể loại trừ.
Tuyết rơi dày tại Sa Pa và Ô Quý Hồ – Vẻ đẹp lạnh giá ẩn chứa mối nguy
Tuyết vốn là hiện tượng rất hiếm tại Việt Nam, nhưng trong vài năm gần đây, nhiều vùng núi cao như Sa Pa, Ô Quý Hồ, Mẫu Sơn thường xuyên xuất hiện tuyết rơi khi không khí lạnh tràn xuống quá mạnh. Năm 2021, tuyết rơi dày đặc tại Sa Pa không chỉ khiến giao thông tê liệt mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến cây trồng, vật nuôi và hệ sinh thái. Nhiều người dân địa phương không kịp di chuyển gia súc về nơi trú ẩn, dẫn đến thiệt hại lớn.
Mặc dù tuyết thu hút khách du lịch và tạo ra những bức ảnh đẹp, nhưng đằng sau đó là thách thức về bảo vệ nông nghiệp và cơ sở hạ tầng vốn không được thiết kế để chịu đựng băng giá. Các đợt tuyết tiếp theo có thể xuất hiện bất cứ khi nào khối không khí lạnh di chuyển mạnh hơn thường lệ, và điều này ngày càng trở nên phổ biến hơn trước.
Ngập nặng TP.HCM chỉ trong 30 phút – Khi áp thấp cũng đủ gây hỗn loạn
Vào tháng 10 năm 2022, TP.HCM trải qua một đợt mưa cực lớn trong vòng chưa đầy một giờ đồng hồ do tác động của áp thấp nhiệt đới ngoài khơi. Mặc dù không phải là bão, nhưng lượng mưa quá lớn dồn xuống một thành phố có hệ thống thoát nước yếu đã khiến hàng chục tuyến đường ngập sâu, nhiều khu vực bị tê liệt hoàn toàn. Hình ảnh xe máy chết máy, người dân dắt bộ hàng cây số hay nước tràn vào trung tâm thương mại trở nên quen thuộc. Điều đáng nói là, thời tiết cực đoan không cần đến một cơn bão để gây hậu quả nghiêm trọng. Ngay cả một áp thấp hay một cơn mưa lớn trái mùa cũng đủ để làm gián đoạn mọi sinh hoạt trong đô thị lớn. Nếu không có cải tiến về cơ sở hạ tầng và quy hoạch đô thị thích ứng, hiện tượng “ngập sau 30 phút mưa” sẽ còn tiếp diễn và thậm chí nghiêm trọng hơn.
Vì sao thời tiết đang trở nên ngày càng cực đoan hơn?
Có nhiều yếu tố dẫn đến sự gia tăng và khốc liệt của các hiện tượng thời tiết cực đoan tại Việt Nam. Biến đổi khí hậu là nguyên nhân nền tảng, khi lượng khí nhà kính trong khí quyển tăng cao khiến nhiệt độ toàn cầu tăng lên và kéo theo sự bất ổn của các dòng khí.
Bên cạnh đó, quá trình đô thị hóa nhanh chóng, nạn chặt phá rừng, bê tông hóa các dòng chảy tự nhiên và lối sống tiêu thụ năng lượng không bền vững cũng góp phần làm suy yếu khả năng tự điều hòa của môi trường. Khi các chuỗi cân bằng khí hậu bị phá vỡ, thời tiết có xu hướng bất thường, với biên độ mạnh hơn và tần suất dày hơn.
Liệu những hiện tượng này có tái diễn trong tương lai?
Các chuyên gia khí tượng khẳng định rằng khả năng tái diễn các hiện tượng thời tiết cực đoan là hoàn toàn có thể, thậm chí với mức độ nghiêm trọng hơn. Thống kê trong những thập niên gần đây cho thấy những hiện tượng từng được cho là “trăm năm có một” giờ chỉ cách nhau vài năm. Điều này đồng nghĩa với việc người dân và chính quyền không thể tiếp tục dựa vào kinh nghiệm cũ để dự đoán, mà cần dựa trên các mô hình khoa học hiện đại, dự báo chính xác và cập nhật thường xuyên. Khả năng thích ứng và phòng ngừa sẽ là yếu tố sống còn trong bối cảnh mới.
Việt Nam cần làm gì để sẵn sàng ứng phó với thời tiết cực đoan?
Việc ứng phó với thời tiết cực đoan không thể chỉ dựa vào cảnh báo sau cùng, mà cần bắt đầu từ việc đầu tư vào hệ thống dự báo sớm, nâng cao năng lực phân tích dữ liệu khí tượng và cải thiện hạ tầng đô thị. Bên cạnh đó, giáo dục cộng đồng về kỹ năng phòng chống thiên tai, tăng cường khả năng thích nghi của nông nghiệp và sử dụng đất một cách bền vững sẽ là chiến lược dài hạn để giảm thiểu thiệt hại. Các thành phố cần xem xét lại quy hoạch, ưu tiên phát triển hạ tầng xanh, hệ thống thoát nước thông minh và khu vực tránh trú bão an toàn.
Kết luận: Thời tiết không lặp lại y hệt – nhưng sự cực đoan có thể trở lại
Những hiện tượng thời tiết cực đoan từng xảy ra tại Việt Nam không phải là những “tai nạn khí tượng” đơn lẻ. Mà là chỉ dấu cho một tương lai nhiều bất ổn nếu chúng ta không có hành động kịp thời.
Mặc dù thời điểm, địa điểm và hình thức có thể khác nhau. Nhưng bản chất của sự khốc liệt đang tăng lên rõ rệt. Việt Nam không thể ngăn được bão, lũ hay nắng nóng, nhưng hoàn toàn có thể giảm thiểu hậu quả nếu mỗi người, mỗi cấp chính quyền chủ động chuẩn bị và thích ứng thông minh hơn với thực tế khí hậu mới đang diễn ra từng ngày.
